CEMAL ÖZTÜRK (Giresun) - Çok teşekkür ediyorum Sayın Başkanım.

Sayın Başkan, Plan ve Bütçe Komisyonumuzun değerli üyeleri, değerli milletvekilleri, Değerli Bakan Yardımcıları, kamu kurum ve kuruluşlarının değerli temsilcileri, değerli basın mensupları; hepinizi hürmetle selamlıyorum.

Bildiğiniz gibi 6 Şubat 2023 tarihinde Kahramanmaraş merkezli yaşanan depremler Kahramanmaraş, Adıyaman, Malatya, Hatay, Gaziantep, Osmaniye, Şanlıurfa, Adana, Diyarbakır, Elâzığ ve Kilis illerimizde ve çevresinde çok büyük bir yıkıma sebep olmuştur. 46 binden fazla vatandaşımız hayatını kaybetmiş, 100 binden fazla vatandaşımız yaralanmıştır; maddi kayıplar ise hesaplara sığmayacak kadar büyüktür. Bir kere daha depremde hayatını kaybeden vatandaşlarımıza Cenab-ı Allah'tan rahmet, yaralılara acil şifalar ve aziz milletimize başsağlığı diliyorum.

Yaraların sarılması için ilk dakikadan itibaren devlet ve millet olarak el ele verdik, canla başla, tüm gücümüzle çalıştık, çalışmaya devam ediyoruz. Elbette, ölenleri geri getirmek mümkün değildir ancak yaraların sarılması, acıların hafifletilmesi el birliği ile çalışırsak mümkün olabilecektir. Devletimiz güçlüdür, milletimiz yardımseverdir; inşallah, tüm bu zorlukları aşacak, şehirlerimizi, beldelerimizi, köylerimizi yeniden hep birlikte inşa edeceğiz.

Görüşmelerine başladığımız bu kanun teklifi, doğal afetler nedeniyle genel hayata etkili afet bölgesi ilan edilen alanlarda imar, altyapı ve üstyapı çalışmaları için gereken kaynağın sağlanması, yönetilmesi ve ilgili kamu kurum ve kuruluşlarına aktarılması amacıyla Hazine ve Maliye Bakanlığına bağlı "Afet Yeniden İmar Fonu" adıyla bir fon kurulmasını amaçlamaktadır.

Tabii, sunumumun bu bölümünde, başlangıcında hâlihazırda Türkiye'de afet yönetiminin mali yönetiminin nasıl yapıldığı hakkında genel bir bilgi sunmak istiyorum.

2009 yılında İçişleri Bakanlığı Sivil Savunma Genel Müdürlüğü, Bayındırlık ve İskan Bakanlığı Afet İşleri Genel Müdürlüğü ve Başbakanlık Afet ve Acil Durum Yönetimi Genel Müdürlüğü birleştirilerek Afet ve Acil Durum Yönetimi Başkanlığı, kısaca AFAD Başkanlığı kurulmuştur. AFAD, başlangıçta Başbakanlığa bağlıyken daha sonra Başbakanlığın kaldırılmasıyla hâlen İçişleri Bakanlığına bağlı olarak çalışmaktadır.

Türkiye'de afet ve acil durum kapsamında yapılan harcamalar, AFAD acil durum özel hesabı, AFAD afet konutları yapımı, AFAD altyapı hasarı kapsamında mahalli idarelere yardım, Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı kentsel dönüşüm özel hesabı, kamu idareleri afetlerden zarar gören kamu yatırımlarının onarılması veya yeniden yapılması hesapları çerçevesinde yapılmaktadır, hâlen bu 5 başlık altında. Kamu sermaye stokunda yer alan birçok yatırımlar bu başlıklarla yapılıyor.

Peki, AFAD öncesi durum nasıldı, ona da kısaca değinmek istiyorum. AFAD kurulmadan önce afet ve acil durum yönetimi, biraz önce söylediğim gibi 3 başlık altındaydı. Bunlar; İçişleri Bakanlığı Sivil Savunma Genel Müdürlüğü, Bayındırlık ve İskan Bakanlığı Afet İşleri Genel Müdürlüğü ve Başbakanlık Afet ve Acil Durum Yönetimi Genel Müdürlüğü kurumsal yapılanması çerçevesinde idare ediliyordu. Afet ve acil durum kapsamında bütçeden yapılan harcamalar dışında bu kapsamdaki harcamaların gerçekleştirilmesi için fonlar kurulmuş, bu fonlar 2001 yılı ve öncesinde kaldırılmıştır. Fonlar kaldırılmakla birlikte benzer görevleri ifa eden, harcama esneklikleri olan belli durumlarda İhale Kanunu ve diğer muhtelif kanunlardan muaf olan özel hesap uygulamaları bulunmaktadır. Bu fonları da şöyle kısaca tadat etmek istiyorum. Deprem fonu, afetler fonu, sivil savunma fonu gibi fonlar vardı ve biraz önce bahsettiğim gibi, yine 2001 yılında bunlar 4684 sayılı Kanun'un 6'ncı maddesiyle kaldırılmıştır. Amaç da burada maliye politikalarının etkinliğinin artırılması ve fonların belirli bir mali disipline kavuşturulmasıydı ki 1992 yılından itibaren Merkez Bankası nezdinde müşterek bir fon hesabına gelen gelirler buradan takip edilmekteydi, 1993 yılında bu fonların büyük bir kısmı bütçe kapsamına alınmıştı, 2000-2001 yıllarında da ekonomik istikrar programı çerçevesinde, bütçe birliğinin ve şeffaflığının sağlanması amacıyla fonlar tasfiye edilmiş ki benim kayıtlarımda, bu biraz önce saydığım 3 fon dâhil toplamda 52 fon tasfiye edilmiştir.

Sonuç olarak, fon uygulamaları mali disiplini bozması, bütçe birliğini zedelemesi ve kaynakların etkin kullanımı prensiplerinden uzaklaşılması gerekçesiyle kapatılmıştı ancak son ayda yaşadığımız Kahramanmaraş kaynaklı 6 Şubat depremi sonrasında, bu afetin büyüklüğü ve bu büyüklük karşısında bölgenin imarı, altyapı ve üstyapı çalışmalarının karşılanması için huzurlarınıza getirdiğimiz Afet Yeniden İmar Fonu'nun kurulmasına ihtiyaç duyulmuştur ve bu nedenle de 106 milletvekili arkadaşımızla (2/4987) esas numaralı Kanun Teklifi'ni Meclis Başkanlığına sunduk ve huzurlarınıza geldik.

Bu düzenleme ne getiriyor? Düzenlemeyle, kanun teklifinin kabul edilmesiyle, doğal afetler nedeniyle yapılacak imar faaliyetleri kapsamındaki harcamaların yalnızca bu amaçla kurulmuş ve merkezî yapıyla birlikte çalışacak bir fon üzerinden yapılması planlanmaktadır. Afet Yeniden İmar Fonu'nun kurulmasıyla, ulusal ve uluslararası kurum ve kuruluşlarca taahhüt edilen yardım ve desteklerin tek bir elden takibi ve yönetimi amaçlanmaktadır. Fonun kurulmasıyla birlikte uluslararası yardımlar etkin şekilde temin edilecek, doğal afetler nedeniyle yapılacak projelere hızlı bir şekilde kaynak aktarılabilecektir. Fonla, ayrıca, doğal afetler nedeniyle genel hayata etkili afet bölgesi ilan edilen alanlar için yapılacak harcamaların şeffaf olarak takip edilebilmesi amaçlanmaktadır. Ayrıca, fondan kamu kurum ve kuruluşlarına aktarılan kaynak, ilgili idarenin bütçesinde gelir ve gider olarak kaydedilebilecektir. Dolayısıyla, fondan sağlanan kaynakla finanse edilen kamu kurumlarının harcamaları bütçe dengesini olumsuz şekilde etkilemezken yapılan harcamaların bütçe içerisinde izlenebilmesi de sağlanabilecektir. Hazine ve Maliye Bakanlığı tarafından yabancı ülke finans kuruluşları, ülke birlikleri, çok taraflı kalkınma bankaları ve uluslararası finans kuruluşlarıyla yürütülen görüşmelerde, kurulması planlanan Afet Yeniden İmar Fonu vasıtasıyla yurt dışı finansman sağlanabileceği gündeme gelmiştir yani fonun kurulma amaçlarından birisi de bu uluslararası kuruluşlarla yapılan görüşmelerde, böyle bir fon olursa daha yararlı olabileceği gündeme gelmiştir. Finansman imkânı doğrudan fon tarafından yapılacak finansman sözleşmeleriyle gerçekleştirilebileceği gibi, Hazine ve Maliye Bakanlığı tarafından alınan kredilerin fona karşılıksız olarak tahsis edilmesi yoluyla da gerçekleştirilebilecektir. Bunun yanında, finansman kaynaklarınca belirli bir kurum veya kuruluşlara münhasıran kullandırılmak istenen kredi imkânlarından da azami ölçüde faydalanabilmek adına Hazine ve Maliye Bakanlığı tarafından alınacak krediler, geri ödeme kabiliyeti sınırlı olan kurum ve kuruluşlara yük oluşturmayacak şekilde karşılıksız olarak tahsis edilebilecektir.

Kanunun 8'inci maddesiyle, deprem bölgesinin yeniden imarı ve inşası için gerekli olan finansman ihtiyacının bütçe dengesini olumsuz şekilde etkilemeden karşılanabilmesi adına, uzun vadeli ve uygun koşullu dış finansman kaynaklarından olabildiğince yüksek miktarda yararlanılabilmesine imkân sağlanmaktadır.

Tabii, değerli milletvekilleri, kanun teklifinin etki analizinin yapılması hususunda Komisyonumuzun hassasiyetini biliyorum ve bu çalışmaya ben de çok önem veriyorum ama usul üzerine söz alan arkadaşlar etki analizini gündeme getirmediler, teşekkür ediyorum çünkü...

MUHAMMET NACİ CİNİSLİ (Erzurum) - Artık bizim yüzümüz yok...

CEMAL ÖZTÜRK (Giresun) - Hayır, ben de hassasım bu konuda ama...

MUHAMMET NACİ CİNİSLİ (Erzurum) - Her seferinde artık ben bıktım söylemekten...

CEMAL ÖZTÜRK (Giresun) - Şimdi, daha önceki ilk imzası olduğum tekliflerde etki analizini yaptım, bu konuda hassasiyet gösterdim ve huzurlarınıza getirdim, sizler de bunu biliyorsunuz, bu konuda çalıştım ancak şu anda görüşmekte olduğumuz kanun teklifi Afet Yeniden İmar Fonu'nu kurmak, fonun yönetimi ve faaliyetlerine ilişkin usul ve esasları düzenlemektedir. Bu sistem kapsamında, yeni kurulacak olan sistem kapsamında fonun faaliyetleri ve işleyişine ilişkin gerçekleşmelerin nasıl olacağı, ne kadar bağış, yardım veya hibe yapılacağını şimdiden tespit etmek mümkün olmadığından ve 5018 sayılı Kamu Mali Yönetimi ve Kontrol Kanunu'nun 14'üncü maddesi kapsamında teklifin uygulanmasına yönelik doğrudan hesaplanabilir bir maliyet ve etki göremediğimden bir analiz de analiz çalışması da yapamadım, bunu da saygıyla sizlere arz ederim.

Benim sunumum şimdilik bu kadar. Ben Komisyonumuzun takdirlerine arz ediyorum, neticede Komisyonumuzdan çıkacak kararın ve Meclisimizden çıkacak kararın ülkemize, milletimize hayırlı olmasını diliyor, hepinizi saygıyla selamlıyorum.