BAŞKAN - Bildiğiniz gibi, Komisyonumuz, insan haklarının ihlale uğradığına dair iddialarla ilgili başvurular almaktadır. Bu başvurulara ilişkin sayısal verileri sizlerle paylaşmak istiyorum. Bu veriler 16/7/2018 ile 16/10/2018 tarihleri arasında geçerli olan başvurulardır.

Gelen toplam dilekçe sayısı 677'dir. Konu kodu verilen dilekçe sayısı 627'dir. Bekleyen dilekçe sayısı 50 adettir. Bunlar muhteviyatı itibarıyla, memuriyete ilişkin sorunlar, cezaevlerine ilişkin başvurular, yargıya ilişkin sorunlar ve şikâyetler, yasal düzenleme talepleri, Komisyonun girişimde bulunması, yerinde inceleme talepleri, kolluk uygulamalarından şikâyetler, askerlikle ilgili sorunlar, işçi sorunları, engelli sorunları ve bunun gibi diğer çeşitli sorunlar; sağlık sorunları, maddi yardım talebi, iş talebi gibi dilekçeler.

Başvurular arasında ilk sıralarda, cezaevlerinde tutuklu ve hükümlülerden gelen başvurular ile yardım mercilerinin kararlarından memnuniyetsizlik konuları yer almaktadır. Bunların yanı sıra, başvurular, memuriyete ilişkin sorunlar, sosyal güvenlik mevzuatından kaynaklı, emeklilik işlemleriyle ilgili şikâyetler, maddi yardım talepleri ve sağlık hizmetlerinden şikâyet gibi hususları ihtiva etmektedir.

Cezaevlerindeki tutuklu ve hükümlülerden gelen başvurular genel olarak, bulundukları binaların veya odaların fiziki şartlarından şikâyetlere, ceza infaz koruma personeli tutum ve söylemlerinden kaynaklı problemlere, zorunlu ihtiyaçlarının karşılanmasına -sıcak su, havalandırma, yemek gibi- sağlık hizmetlerine erişim ve sevk talepleri hususundaki sorunların dile getirilmesine ilişkindir.

Yargı mercilerince verilen kararlardan memnuniyetsizlik içeren başvurular, genellikle yargı mercilerince hürriyeti bağlayıcı cezalara hükmedilmesi sonucunda, yine cezaevindeki tutuklu ve hükümlüler tarafından dosyalarının yeniden incelenmesini veya hükme esas olan delillerin değerlendirilmediği gibi gerekçeler ileri sürülmek suretiyle yargı mercisi kararlarının Komisyonumuzca incelenmesi hususundaki talepleri içermektedir.

Değerli milletvekilleri, bildiğiniz gibi, İnsan Haklarını İnceleme Komisyonu, Türkiye'deki ilk insan haklarını koruma mekanizması olarak 5 Aralık 1990 yılında kurulmuştur. Daha sonra, süreç içinde Türkiye'de insan haklarını koruma mekanizmaları daha da güçlenmiş ve çeşitlenmiş, bu meyanda Dilekçe Komisyonunun yanı sıra Kamu Denetçiliği Kurumu, İnsan Hakları ve Eşitlik Kurumu ile Anayasa Mahkemesine bireysel başvuru gibi mekanizmalar oluşturulmuştur. Bu mekanizmaların bir kısmı idare, bir kısmı ise yargı erkinin kapsamındadır. Yasama erkinin İnsan Haklarını İnceleme Komisyonu aracılığıyla ifa ettiği denetim yargısal değil siyasi bir denetim olup bir ilk derece şikâyet mercisi niteliğini haiz de değildir.

Komisyonumuza yapılan başvuruların arzu edilen sonuçları doğurabilmesi için hakkında işlem yapılabilir nitelikte olması gerekmektedir. Dilekçe hakkının kullanılmasında öngörülen şekil şartları dışında, Anayasa'nın 138'inci maddesi kapsamında yürümekte olan bir davaya ilişkin başvurular işleme alınmamaktadır.

İdari ve/veya adli şikâyet mercileri kullanılmadan ya da buna ilişkin bilgi verilmeden yapılan başvurular hak ihlallerinin önlenmesi açısından zaman kaybına yol açmaktadır. Keza aynı konuda tüm hak arama mekanizmalarına başvurulması da uygulamada sıklıkla görülen ve ciddi iş kaybına yol açan durumlardır. İdare ya da yargı süreçleriyle sonuç alınabilecek konularda bu mercilere başvurulmadan Komisyonumuza intikal ettirilen başvurular hak koruma mekanizmalarının işleyişini de geciktirmektedir. Avrupa'da birçok parlamentoda müstakil insan hakları komisyonları bulunmadığı gibi, bulunanların pek çoğunda da bireysel başvuru mekanizması bulunmamaktadır. Bu mekanizmanın amacına uygun olarak kullanılması bu mekanizmadan arzu edilen neticelerin alınmasını kolaylaştıracaktır.

Komisyonumuzun bilgi talep etme, dinleme ve suç duyurusunda bulunma gibi yetkileri hak ihlallerini gidermede amacına uygun bir yerindelik üzerinden işletilmektedir. Ancak, Komisyonumuzun doğrudan soruşturma açma gibi bir yetkisi bulunmamaktadır.