MUHARREM ERKEK (Çanakkale) - Teşekkür ediyorum.

Sayın Başkan, değerli milletvekilleri; Türkiye Büyük Millet Meclisi Araştırma Merkezinin Şubat 2016 bir raporu var, Hükûmet Sistemlerine Göre Parlamenter Denetim Yolları diye. Sizin biraz önce yaptığınız değerlendirme çerçevesinde işte başkanlık, yarı başkanlık ve parlamenter sistem mukayesesiyle yasama organının, Parlamentonun denetim yollarını çok detaylı çalışmış.

BAŞKAN - Evet.

MUHARREM ERKEK (Çanakkale) - Hiç sizin anlattığınız gibi değil başkanlık sistemi. Lütfen, bunu bütün Komisyon üyelerimiz okusun ve birlikte burada konuşalım, tartışalım.

BAŞKAN - Tabii.

MUHARREM ERKEK (Çanakkale) - Bakın, siz dediniz ki: Eğer Cumhurbaşkanını halk seçiyorsa artık o bir yarı başkanlığa geçiştir. Biz Avrupa ülkesiyiz, son iki yüz yıldır Osmanlı Türk anayasacılığı dâhil o modernleşmenin içerisindeyiz. Siz de çok iyi biliyorsunuz ki Avrupa'da bir tek başkanlık sistemi yok. Güney Kıbrıs'ı saymıyorum. O Akdeniz'de bir ada. Güney Kıbrıs biliyorsunuz başkanlık sistemi.

BAŞKAN - Evet.

MUHARREM ERKEK (Çanakkale) - Avrupa'da bir tek başkanlık sistemiyle yönetilen bir ülke yok. Peki, Avrupa'da Cumhurbaşkanını halkın seçtiği parlamenter sistemler yok mu? Var.

BAŞKAN - Parlamenter olmuyor o zaman.

MUHARREM ERKEK (Çanakkale) - Avusturya, İrlanda.

BAŞKAN - Parlamenter değil, yarı başkanlık.

MUHARREM ERKEK (Çanakkale) - Hayır, yarı başkanlık değil.

BAŞKAN - Gene Meclisin yaptığı bir çalışmayı öneririm onunla ilgili.

MUHARREM ERKEK (Çanakkale) - Bakın, yasayı iade yetkisi bile yok Avusturya ve İrlanda'da.

BAŞKAN - O ayrı, yetkiyi halk veriyor.

MUHARREM ERKEK (Çanakkale) - Bakın, bunu anayasal çerçeve belirler.

BAŞKAN - Tamam da yetkiye bakılmıyor. Halk seçiyorsa bitti.

MUHARREM ERKEK (Çanakkale) - Bakın, Cumhurbaşkanını halk da seçebilir ama öyle bir anayasa yaparsınız ki o seçilen Cumhurbaşkanı halk seçse dahi parlamento...

BAŞKAN - İrlanda, İzlanda, Avusturya yarı başkanlık literatürde.

MUHARREM ERKEK (Çanakkale) - Hayır efendim.

BAŞKAN - Literatürde öyle.

MUHARREM ERKEK (Çanakkale) - Bakın, İrlanda, Bulgaristan, Slovenya, İzlanda, Avusturya parlamenter sistem. Bazı anayasa hukukçuları "başkanlı parlamenter sitem" diyor.

BAŞKAN - Meclisin çalışması var, yarı başkanlık.

MUHARREM ERKEK (Çanakkale) - Bakın, anayasa hukukçuları "Başkanlı parlamenter sistem" diyor.

BAŞKAN - İşte o yarı başkanlık.

MUHARREM ERKEK (Çanakkale) - Ama Avrupa'da bir tek başkanlık sistemi, siz 1961 ve 1982 uygulamalarının getirdiği devlet oligarşisi ve bürokratik cumhuriyetten bahsettiniz ve 1961'den öncesini dediniz ki yegâne ve hakiki temsilci Meclistir.

BAŞKAN - 1924'te.

MUHARREM ERKEK (Çanakkale) - Ama siz yegâne ve hakiki temsil için Meclisi yok ediyorsunuz bu paketle.

BAŞKAN - 1961'de değiştirmişler bunu.

MUHARREM ERKEK (Çanakkale) - Bakın, biz diyoruz ki doğrusunu yapalım çünkü gerçek meşruiyet, siyasi güç merkezi Parlamentodur.

BAŞKAN - Muharrem Bey, teşekkür ederim.

MUHARREM ERKEK (Çanakkale) - Biz doğruyu yapalım. Cumhurbaşkanının yetkilerini azaltalım, parlamenter sisteme uygun hâle getirelim, seçilmiş bile olsa, halkın seçtiği Cumhurbaşkanı bile olsa. Ben bir örnek verdim, bakın, İrlanda Anayasası'nda hüküm var: Halkın seçtiği Cumhurbaşkanı İrlanda'da başkent Dublin'i terk edemiyor senatonun onayı olmadan. Neden? Senatodur önemli olan, semboliktir bu.

BAŞKAN - Muharrem Bey, şimdi...

MUHARREM ERKEK (Çanakkale) - Lütfen... Avrupa'da başkanlık sistemi yok.

BAŞKAN - Tamam ama bakın...

MUHARREM ERKEK (Çanakkale) - Latin Amerika'da da bakın...

BAŞKAN - Şimdi, diyor ki... Bir şey söyleyeyim.

MUHARREM ERKEK (Çanakkale) - Buyurun Başkanım.

BAŞKAN - Şimdi, bu istatistiklerle ilgili, Naci Hocam daha iyi belki...

MERAL DANIŞ BEŞTAŞ (Adana) - Sayın Başkan, literatür ve tarih tartışmasına gireceksek devam edelim.

MUHARREM ERKEK (Çanakkale) - Tartışalım tabii.

BAŞKAN - Tabii, haklısınız Meral Hanım. Ben devam edelim diyordum.

MERAL DANIŞ BEŞTAŞ (Adana) - Devam edebiliriz ama böyle...

BAŞKAN - Diyor ki: "Bir otobüsteki şahısların ağırlık ortalaması şu kadardır.

MERAL DANIŞ BEŞTAŞ (Adana) - Biraz da Türkiye'ye gelsek.

BAŞKAN - Varsayalım X. Almanya'nın en ağır adamı otobüse bindiği zaman ağırlık ortalaması ne kadar yükselmiştir?" Çok yükselebilir ortalama. Ne ifade eder? Sıfır, hiçbir şey ifade etmez. Hani, Avrupa'da hiç yok, şurada şu kadar var, hepsi böyle...

MUHARREM ERKEK (Çanakkale) - Ama bizim tarihsel siyasi sürecimiz, kültürümüz, geleneklerimiz bunlarla bağlantılı.

BAŞKAN - Bütünüyle böyle değil.

MUHARREM ERKEK (Çanakkale) - Bitiriyorum Başkanım.

Bakın, Sayın Tezcan, Grup Başkanımız çok önemli bir noktaya değindi. Bugün Amerika gibi, Arjantin, Brezilya gibi -ki Arjantin, Brezilya da başkanlıktır- coğrafyası büyük ülkelerde federatif yapılar vardır. Bakın, coğrafyası büyük ülkelerde diyorum.

BAŞKAN - Pek öyle değil.

MUHARREM ERKEK (Çanakkale) - Mesela Şili, başkanlıktır ama çok küçüktür, üniterdir ama coğrafyası çok küçüktür, nüfusu azdır. Onun için değindiği nokta çok önemli bir nokta. Hep söylüyoruz ya Amerika'da seçilen başkan kim olursa olsun otoriterleşemez çünkü yetki eyaletlerdedir diye. Bizim tarihsel perspektifimiz, siyasi geleneğimiz, kültürümüz parlamenter sistemde yoğrulmuş ve son bir şey söyleyip bitiriyorum. Biz devrim yaptık değil mi, monarşiden cumhuriyete geçtik. Siz de dediniz: "Monarşi ve cumhuriyet."

BAŞKAN - Evet.

MUHARREM ERKEK (Çanakkale) - Ama bu devrimi yapanlar, Osmanlı meşruti monarşisinin parlamenter sistem mirasını reddetmediler. İsteseler başkanlığa geçebilirlerdi. Reddetmediler çünkü hükûmet sistemi dediğimiz tartışmalar siyasi, tarihsel süreçlerle, geleneklerle çok bağlantılıdır. Siz bu yaklaşık iki yüz yıllık bir tarihsel birikimi bir çırpıda silip atmak istiyorsunuz ve büyük bir riske doğru götürüyorsunuz. Sayın İyimaya bir şey söylemişti.

BAŞKAN - Ama ben elli senelik tartışmanın söyledim nereye geldiğini, evrildiğini çizginin.

MUHARREM ERKEK (Çanakkale) - Bakın, sistem tartışalım. Mesela İsviçre meclis hükûmeti, değil mi? Yarı başkanlık başka. Ama sizin getirdiğiniz sistem gerçekten ne yarı başkanlık ne başkanlık. Bu Araştırma Merkezinin raporunda da var bu.

BAŞKAN - Muharrem Bey, bak, başlarken bir şey söyledim. Bu sizin dediğiniz. Ben öyle demiyorum. Ben başkanlık diyorum literatüre göre.

MUHARREM ERKEK (Çanakkale) - Keşke başkanlık olsa da sağlıklı bir tartışma yürütebilsek.

BAŞKAN - Ama başkanlık sistemi sadece Amerika değil, başkanlık sistemlerinin...

MUHARREM ERKEK (Çanakkale) - Ama demokratik başkanlık sistemlerini örnek alalım Sayın Başkan.

BAŞKAN - Muharrem Bey, hayır, başkanlık sisteminin temel esasları var, onun dışındaki farklılıklar sistemin mahiyetine değiştiren farklılıklar değil.

MUHARREM ERKEK (Çanakkale) - Doğru. Tabii ki tartışılabilir bunlar.

BAŞKAN - Bizim önerdiğimiz model başkanlık esaslı modeldir, bazı farklılıklar var, sistemin mahiyetini değiştirecek şeyler değildir bunlar dedim.

MUHARREM ERKEK (Çanakkale) - Bitiriyorum.

BAŞKAN - Lütfen. Ama karşılıklı şeye dönüştürmeyelim.

MUHARREM ERKEK (Çanakkale) - Bitiriyorum.

Sayın İyimaya, yanılmıyorsam, 2016 yılının başında bir açıklamasında dedi ki: "Ya aslında Anayasa'yı bile askıya alabiliriz. Kanunlarla..."

AHMET İYİMAYA (Ankara) - Anayasa'ya karşı bir şey yok.

BAŞKAN - Ama şimdi cevap hakkı doğacak, cevap vermemiz lazım. Böyle karşılıklı şey yapmayalım, çevirmeyelim bu şekle.

MUHARREM ERKEK (Çanakkale) - Biz, bakın, bir anayasa eğer kuvvetler ayrılığını tesis etmiyorsa zaten Anayasa denilemez ona.

BAŞKAN - Parlamenter sistemde kuvvetler ayrılığı yok, iç içe geçmiştir, başkanlıkta var.

MUHARREM ERKEK (Çanakkale) - Bakın, başkanlıkta daha serttir.

BAŞKAN - Bizim önerimizde var.

MUHARREM ERKEK (Çanakkale) - Daha serttir efendim. Bakın, her sistemde yargıyı ayırıyorum, her sistemde yargı bağımsız ve güçlü olmalıdır.

BAŞKAN - Tabii, aynı o zaten, farklı değil.

MUHARREM ERKEK (Çanakkale) - Yasama yürütme arasındaki ilişkilere göre tartışmalıyız. Doğru, başkanlıkta daha serttir ama...

BAŞKAN - Esas bizim önerdiğimiz modelde var.

MUHARREM ERKEK (Çanakkale) - ...bu paket kuvvetler ayrılığını yok eden bir paket Sayın Başkan, sıkıntı burada.

BAŞKAN - Tam aksine, getiriyor diyoruz biz de.

MUHARREM ERKEK (Çanakkale) - Teşekkür ediyorum.