HAYDAR AKAR (Kocaeli) - Bir şey sorabilir miyim?

TÜRK EXIMBANK GENEL MÜDÜRÜ HAYRETTİN KAPLAN - Buyurun.

HAYDAR AKAR (Kocaeli) - Konuyu anlamadığım için soruyorum. Bir yılda 22 dilim olarak 19 milyon avro kullandırılmış. Doğru mu?

TÜRK EXIMBANK GENEL MÜDÜRÜ HAYRETTİN KAPLAN - 2 gemiye, evet.

HAYDAR AKAR (Kocaeli) - İki gemiye. Bu kredinin tümü mü 19 milyon?

TÜRK EXIMBANK GENEL MÜDÜRÜ HAYRETTİN KAPLAN - Tabii, tümü.

HAYDAR AKAR (Kocaeli) - Ama gemilerin yüzde 70'inin tamamlandığını söylüyorsunuz.

TÜRK EXIMBANK GENEL MÜDÜRÜ HAYRETTİN KAPLAN - O yüzde 70-80 civarında.

HAYDAR AKAR (Kocaeli) - Şöyle söylüyorum: Tam bir yıl içerisinde 22 dilim hâlinde 19 milyon avro kullandırılmış ve biraz evvel de söylediniz ki alıcı firma -siparişi veren firma- 2009 krizi nedeniyle riske girdi veya sıkıntı yaşamaya başladı, siparişten vazgeçti ve burada tamamlanma oranı yüzde 70. Tamamlanma oranı yüzde 70 olan bir iş için kredinin tümü kullandırılmış. Yani hak edişe göre mi kullandırılıyor, neye göre krediyi kullandırıyorsunuz? Burada önemli olan o.

TÜRK EXIMBANK GENEL MÜDÜRÜ HAYRETTİN KAPLAN - Tabii, yani devam etseydi, Sayın Vekilim, daha fazla kullandırılacaktı.

HAYDAR AKAR (Kocaeli) - Yani bu ucu açık bir kredi mi? Daha fazlası şu: Biraz evvel de rakamları söylediniz, 2 geminin rakamını, 14 ve 12 milyon şeklinde. Zaten 19 milyon yapıyor baktığınızda.

Şimdi, bu kredi, sizin vermeyi düşündüğünüz kredinin total rakamı ne, toplam rakamı ne? Ne kadarı kullandırıldı kredinin? Yani 19 milyon, bu vermeyi düşündüğünüz kredinin ne kadarı?

TÜRK EXIMBANK GENEL MÜDÜRÜ HAYRETTİN KAPLAN - Yani şöyle söyleyeyim: Geminin eksik kalanı makineleri. Yani...

HAYDAR AKAR (Kocaeli) - İnşaat kısmı bu, değil mi?

TÜRK EXIMBANK GENEL MÜDÜRÜ HAYRETTİN KAPLAN - Tabii.

HAYDAR AKAR (Kocaeli) - Tamamı, yüzde 100'ü inşaatın 19 milyon euro tutuyor dediniz.

TÜRK EXIMBANK GENEL MÜDÜRÜ HAYRETTİN KAPLAN - Sayın Vekilim, onu da, makineleri ithal ediyor, o şekilde.

HAYDAR AKAR (Kocaeli) - Şimdi, Genel Müdürüm, anladım da, benim burada sormak istediğim soru şu veya anlamaya çalıştığım olay şu: Yani bir kredi kullandırılırken hak edişlere göre kullandırılır. Genelde de son yap-işlet-devret modellerinde de hak edişinizi yaparsınız ve krediyi alırsınız.

Şimdi, şurada şunu anlıyorum: Yüzde 70'i tamamlanmış bir gemi inşaatının aslında tümü kullandırılmış gibi görünüyor, kredinin tümü kullandırılmış gibi, yani hak edişle değil, bir yıl içerisinde 22 dilimle verilmiş gibi duruyor bu kredi. Yani hiçbir risk gözetilmeden, bu bir yıl içerisinde, işte, ekonomik kriz, karşı firmanın vazgeçme talepleri falan düşünülmeden bir 19 milyon euro kullandırılmış gibi duruyor. Bunu anlamaya çalışıyorum şimdi ben. Neye karşılık kullandırdınız? Tamam, yüzde 30'u tamamlandı, verdiniz, yüzde 35'i tamamlandı verdiniz, 45'i tamamlandı, verdiniz, yüzde 70'inde de kredinin tamamını vermiş gözüküyorsunuz.

TÜRK EXIMBANK GENEL MÜDÜRÜ HAYRETTİN KAPLAN - Şimdi, o yüzde 70 tabii çok genel bir tahmin geçmişte. Şimdi, benim burada bildiğim kadarıyla burası sonuçta gemiyi yapan kişi harcamayı yapıyor, bizden de kredi serbest bırakılıyor. Dolayısıyla, gemi belli bir ölçüde tamamlanıyor ama bu arada sipariş iptal oluyor ve firma zora giriyor. Son tamamlanma şeylerinde herhangi bir harcama yapılmadığı için de kredi orada duruyor. Yani hak edişe bağlı...

BAŞKAN - Şimdi, Sayın Genel Müdürüm, bizim bu krediyi kullandırma şeklimiz nasıl? Hak edişe göre mi kullandırıyorsunuz, yoksa 19 milyon, 20 milyon krediyi adam talep etti, parayı aldı gitti, yüzde 70'ini yaptı, her şey bitti mi? Yani bizim anlamak istediğimiz, kullandırma şekliniz sizin ne şekilde oluyor? Hak edişe göre mi oluyor? Hak edişe göre oluyorsa Sayın Genel Müdürüm, yüzde 70'i tamamlanan bir işte kredinin tamamı nasıl alındı diye arkadaşlarımız soru sormak istiyorlar.

TÜRK EXIMBANK GENEL MÜDÜRÜ HAYRETTİN KAPLAN - Öncelikle, kredinin tamamı değil. İkincisi, bu, hak edişe göre kullandırıldığı için ve firma önce yapıyor harcamayı, sonra bizimkiler ona ilişkin... Proje kredisi gibi hak edişe göre kullandırılıyor ama bu tam bu tutara geldiğinde bu harcama yapılıyor ancak alıcı siparişi iptal ediyor, firma sıkıntıya giriyor. Hem özel bankanın finanse ettiği 2 tane gemi hem bizim 2 gemi tamamlanmadan risk orada oluşuyor. Yani bu risk oluşurken...

HAYDAR AKAR (Kocaeli) - Sayın Genel Müdürüm...

ORHAN DELİGÖZ (Erzurum) - İptal edilmeseydi sipariş, yine kullanacaklar mıydı yani? Onu soruyorum.

TÜRK EXIMBANK GENEL MÜDÜRÜ HAYRETTİN KAPLAN - E, tabii.

HAYDAR AKAR (Kocaeli) - Makine tesisat alımı için...

Burada ekstrem bir durum daha var. Yine, Melike Hanım size alt komisyonda bir soru sormuş bununla ilgili. Soruya şöyle bir cevap vermişsiniz: Gemilerin inşasında katedilen aşama ve imalat durumu, Deniz Ticaret Odası Batı Karadeniz Bölgesi Şubesine üye bir denizcilik firması aracılığıyla takip edilmiş. Yani kurum direkt takip etmemiş bunu, bire bir yaptırdığı firmayla ilişki içerisinde değil, başka bir denizcilik firması aracılığıyla takip edilmiş ve ekspertiz raporları düzenlettirilmiş, kredi dilimleri hâlinde gemilerin inşa aşamaları dikkate alınarak kontrollü biçimde kullandırılmıştır. Yani fiilen gidip orada -hani bir fiilî durum var ya bugün Türkiye'de- görülmemiş gemi. Bir firmaya bu takip ettirilmiş, Deniz Ticaret Odası Batı Karadeniz Bölgesi Şubesine kayıtlı bir firmaya. Yani burada şey aklıma geliyor Sayın Genel Müdür: Yani bu firma, tamam yüzde 70'i tamamlanmış, 19 milyon avro kredi kullandırılmış, yüzde 100'ü tamamlanmadan kullandırılmış, demek ki bu firma tarafından daha henüz imalat tamamlanmadan, üretim tamamlanmadan hak ediş talepleri yapılmış. Sizin bu konuda bir kontrolünüz oldu mu? Veya sizin işte -kurum içerisindeki bu işte görevli arkadaşlar- fiilen yerinde gidip bu hak edişlerin doğru olup olmadığını kontrol eden tutanaklarınız var mı veya böyle bir çalışma yapıldı mı? Veya Sayıştay buna cevap versin. Bunu tespit ettiler mi denetim yaparken, bu problemi getirirken?

BAŞKAN - Şimdi, Sayın Genel Müdürümün cevabı bittiyse soru üzerinden, Sayıştaya söz vereceğim.

Sayın Genel Müdürüm, eklemek istediğiniz bir şey var mı bu konu üzerinden?

TÜRK EXIMBANK GENEL MÜDÜRÜ HAYRETTİN KAPLAN - Çok kısa.

BAŞKAN - Buyurun.

TÜRK EXIMBANK GENEL MÜDÜRÜ HAYRETTİN KAPLAN - Ben şimdi notlarıma baktım, gemi tamamlansaydı 23,5 euroluk bir kredi olacaktı. Dolayısıyla 19'u geminin kısmi tamamlandığını gösteriyor zaten ve orada da Sayın Yönetim Kurulu Başkanımız bir cevap vermek istiyor müsaade ederseniz.

BAŞKAN - Buyurun.

TÜRK EXIMBANK YÖNETİM KURULU BAŞKANI CAVİT DAĞDAŞ - Sayın Başkan, değerli milletvekilleri; bu kredi bir proje kredisi. Proje kredisi teminat olarak alıcı kontratı yani yurt dışından alıcının kontratı. Bu proje kredileri, bildiğiniz gibi tranşlar hâlinde gemi hak edişlerine göre kullandırılıyor. EXIMBANK burada şöyle bir yöntem izliyor: Kendi kapasitesi yeterli olmadığı için hak edişlerinin, Deniz Ticaret Odasının aracılığıyla, onun kontrolünde oradaki dünyaca kabul görmüş bir firma üzerinden bu hak edişleri kontrol ediyor ve EXIMBANK'a bildiriyor. Diyor ki: Bu hak edişler şu kadar şeklindedir. Bu, tranşlar hâlinde bu şekilde kullandırılıyor. Verildiği zaman alıcı kontratıyla, teminatıyla verildiği zaman doğru bir kredi. 2009 öncesinde gemicilik sektörü patlamış vaziyette ve EXIMBANK'ın bu krediye girmesi yine Hükûmet programında yer alan, EXIMBANK gemicilik sektörünü destekleyecektir şeklinde. EXIMBANK burada verdiği zaman krediyi, kredi çok "credible" bir şey. 2009 krizinde navlun fiyatları yüzde 80, yüzde 90 ve alıcı gemiyi almaktan vazgeçti. Gemiyi almaktan vazgeçince ortada geminin değeri de düştü. Şimdi, bu olağan ticari riskler içinde. EXIMBANK bunu kesti yani elinde 2 tane gemi var, firma ödeyemiyor, teminatları yetersiz, yapılacak şey buradaki stop-loss'a gitmek, proje kredisi gibi. Dolayısıyla verilen işlemler Deniz Ticaret Odasının gözetiminde, hak edişler bazında, uluslararası kredibilitesi olan bir firma tarafından kontrol edilip Deniz Ticaret Odası tarafından onaylanıp bizim Yönetim Kuruluna gelip Yönetim Kurulunun onayından sonra verdiğimiz bir proje kredisi türüdür ve tüm bankacılık teamülleri de böyle çalışır.

Teşekkür ederim.

TÜRK EXIMBANK GENEL MÜDÜRÜ HAYRETTİN KAPLAN - Şu ilave bilgiyi öncelikle vermek istiyorum: Şimdi, EXIMBANK 1990-2009 yılları arasında aynı firmanın yaptığı 21 adet proje yani gemi için yaklaşık 93 milyon ABD doları nakdî, 25 milyon ABD doları gayrinakdî destek vermiş. Tabii, sayın vekilim sordu. Yine mahkemeye gitti o zaman bu gemici firması ve iptali dava etti fakat oradan da henüz bir sonuç çıkmadı ve sonra firma batınca tabii bu işin maddi külfeti de var; bu yurt dışı uluslararası bir davada, orada da şeyi kalmadığı için, onu destekleyecek, finanse edecek gücü, dolayısıyla oradan da bir şey çıkmadı maalesef. Oradan ciddi bir sözleşme ve mahkeme kararı olsaydı oradan da bir tazminat alacaktı ama oradan da maalesef mahkemeden lehine bir şey çıkmadı.

HAYDAR AKAR (Kocaeli) - Siz bu sözleşmeleri yaparken böyle bir durumla karşılaştığınızda bu üretimi yapılan meta neyse tarafınıza geçmiyor mu yani bu bir proje kredisi sonuçta, karşı taraf vazgeçmiş, bu artık sizin malınız, parasını siz vermişsiniz. Böyle değil mi yani hukuken? Hukukçu arkadaşlarım buradalar ama.

TÜRK EXIMBANK GENEL MÜDÜRÜ HAYRETTİN KAPLAN - Yok, tabii, Sayın Vekilim, bize geçiyor da ama işte mahkemeden olumlu bir sonuç da çıkmış değil. Herhâlde yani orada maalesef bizim...

HAYDAR AKAR (Kocaeli) - Şunu anlatmaya çalışıyorum: On dokuz yıllık bir firma, 22 sefer kredi vermişsiniz. Ben -firmalar zaman zaman böyle risklerle karşılaşabilirler- verdiğiniz kredi yanlış, doğruyu tartışmıyorum veya eksiği, fazlası da, onu da söylemiyorum. Diğer bankalarda da görüyoruz. Yirmi yıl çalışmış, piyasa koşulları değişmiş, birden başına bir felaket geliyor vatandaşın ve kredisini ödeyemez duruma düşüyor. Biz o bir krediye bakıp da firmanın tüm geçmişinde kredi niye verildi diye sormuyoruz. Bu da doğru değil. Aslında yardımcı da olmak lazım bu firmaları ayağa kaldırmak için bu durumda. Ben şunu öğrenmek istiyorum: Mahkeme süreci devam ediyor ama bu gemiler artık, diğer taraf, karşı taraf almayacağına göre, aslında EXIMBANK'ın. Bütün parayı finanse eden o. Bunları EXIMBANK'ın tamamlatıp satma şansı yok mu?

TÜRK EXIMBANK GENEL MÜDÜRÜ HAYRETTİN KAPLAN - Tam oraya geleceğim ben de.

Şimdi, tabii, bizim bu gemileri satmamız için önce bir değer takdiri yaptırmamız gerekir ve bu değer takdirinin de mahkemece onanması gerekiyor. Biz bunu yaptık. Önce İTÜ'de bu takdir yapıldı. İTÜ'nün yaptığı takdirde, Teknik Üniversitesi gemi inşaat mühendisi öğretim üyelerince yapıldı bu ve yapılan incelemelerde gemilerin hurda vasfının olmadığı ve 2 gemiye de bir tanesine, 036 numaralı gemiye 14 milyon TL, öbürüne, 037 numaralı gemiye de 12,7 milyon TL değer biçildi. Tabii, şimdi bu değerler, baktığınızda, demir çelik fiyatlarıyla kıyasladığınızda çok yüksek. Dolayısıyla, biz satışa çıktık, bunun yüzde 50'siyle mahkeme satışa çıkarıyor fakat hâlâ bugünkü demir çelik fiyatlarıyla, bugünkü gemicilik sektörünün içinde bulunduğu durumla baktığınızda buna alıcı çıkmaz çünkü...

HAYDAR AKAR (Kocaeli) - Şimdi, ama, bu bedellerde şu görülüyor Sayın Genel Müdürüm, kesiyorum ama: 14 milyon artı 12 milyon, 26 milyon yapıyor, Küsuratı var, 27 milyon lira. Biz kaç para kredi kullandırdık? 19 milyon avro. Yani 20 deseniz, bugünkü fiyatla 60 milyon TL kullandırttık. Daha bismillah fiyat tespitinde 30 milyona düştük ve bir de satışların da yarısı düşecek. Yani eğer biz hak edişlere göre 19 milyon avroyu kullandırtmış isek, hadi diyelim ki bu 19 çıkmıyor da 17 çıksın veya avro olarak ya da işte, maliyetler arttı veya fiyatlar arttı, sektör düzeldi, 21 çıksın ama rakam yarı yarıya bir rakam. Ben hâlen şeyde şüpheliyim: 19 milyon avronun henüz tamamlanmamış işler için ödenmiş olmasından. Orada bir kontrol eksikliği var gibi, bu fiyatları da gördükten sonra, alttaki fiyatları.

TÜRK EXIMBANK GENEL MÜDÜRÜ HAYRETTİN KAPLAN - Şimdi, Sayın Vekilim, öncelikle, tabii, o dönemki demir çelik fiyatlarıyla bu dönemi kıyaslamak lazım yani zirvedeki bir dönemde gemiyi yaptırıyorsunuz ve kriz oluyor ve demir çelik fiyatları çok aşırı düşüyor. İkincisi, oralarda oluşan özellikle Kore ve Çin'in gemicilik sektöründe arzı artırması gemi fiyatlarını daha da düşürüyor. Tabii, tüm bu faktörler bu değer farkının oluşmasında ana faktör. Dolayısıyla burada geminin yapımındaki masraflar, tabii, o dönemden ziyade, bu ekonomik kriz ve onun oluşturduğu değer düşüşlerinin ben daha önemli olduğunu düşünüyorum.

HAYDAR AKAR (Kocaeli) - Ya, ama bu kadar fark olmamalı teorik olarak da yine bir önceki KİT Komisyonunda şey demiştiniz konuyla ilgili: Karşı taraf bir krize girdiği için bu gemilerden vazgeçmemişti. Gemiler zamanında tamamlanamadığı için siparişinden vazgeçmişti.

TÜRK EXIMBANK GENEL MÜDÜRÜ HAYRETTİN KAPLAN - Yok, krize girdiği için.

HAYDAR AKAR (Kocaeli) - Bakın, sizin şeyinizden okuyayım ben: 2015 ikinci ayda, şubat ayında son olarak 2 gemideki proje 2008-2009 döneminde inşa süreci devam ederken -ki bu 4 gemiliktir, 2 gemiyi özel bir banka, 2 gemiyi de EXIMBANK finanse etmiş- 19 milyon avro değerinde bir krediyi kriz döneminde, tabii ki son yüzyılın en derin krizi, okey, kriz var, "Alman alıcı zamanında gemilerin tamamlanmadığı iddiasıyla siparişi iptal etmiştir."

TÜRK EXIMBANK GENEL MÜDÜRÜ HAYRETTİN KAPLAN - Gemi firması öyle bir şey iddia edecek, yani o da bir şey bulmaya çalışıyor çünkü.

HAYDAR AKAR (Kocaeli) - Burayı da geçtim, buraya takılmıyorum da, 19 milyon avro kredi kullandırtmışız, üniversite fiyat tespiti yapıyor, çok da şey değil yani süre zaman aşımına uğramamış, çok uzun yıllar geçmiş değil, hurdaya da çıkmış değil, daha gemi kızağında duruyor ama toplam değer 27 milyon TL biçiliyor yani 19 milyon, 20 milyon avro, biraz evvel söylediğim rakam, 60-65 milyon TL yarı yarıya. Yani bilemiyorum şimdi burada bir neden olmalı. O zaman da kullanılan malzemenin hepsinin en az yüzde 50 düşmüş olması gerekiyor. Ben hâlâ şuna takıldım: Bu kredi doğru hak edişlerle mi kullandırılmış, kullandırılmamış mı