SAİT DEDE (Hakkâri) - Sayın Başkan, sayın milletvekilleri; Hakkâri ilinde yaşanan sorunları Genel Kurulla paylaşmak için söz almış bulunmaktayım.

Hepinizin bildiği gibi bugün ülkede birkaç yandaş grup haricinde tüm yurttaşlarımız açlıkla, yoksullukla mücadele etmektedir. Tüm ülkede yaşanan bu olumsuz tabloya ek olarak, seçim bölgem olan Hakkâri'de adı konulmamış ama fiiliyatta var olan bir ekonomik ambargo söz konusudur. Türkiye'nin en az gelişmiş kentlerinden olan Hakkâri ilinde halkın refah düzeyini artıracak en küçük bir ekonomik yatırım olmadığından dolayı yurttaşlar yaşamlarını idame ettirmekte zorlanmaktadırlar.

Bakın, eskiden Hakkâri, ders kitaplarında Türkiye'nin sayılı tarım ve hayvancılık illeri arasında geçiyordu; gelinen aşamada tarım ve hayvancılık adına hiçbir şey kalmamış. Yaylalar yasak, otlaklar yasak, meralar yasak, neredeyse il ve ilçe merkezleri dışında her yer yasak; hayvanlar yaylalara götürülemiyor, götürmek isteyenlere de ne olduğunu Sertip Şen'in katledilmesinde gördük. "Hakkâri'de bir çoban öldürülmüş, kimin umurunda?" diyen babanın feryatları hâlen yüreklerimizde yankılanıyor.

Sayın milletvekilleri, Hakkâri'de tarım ve hayvancılık tablosu böyleyken Hakkâri'nin doğal, kültürel ve tarihsel değerlerine rağmen tek bir turistik yatırım yapılmamıştır. Hakkâri'de hayatı çekilmez kılan, çoğu zaman doğrudan yaşam hakkını ihlal eden güvenlikçi politikalar sınır ticaretini de vurmuş durumda. İki ülkeye sınırı olmasına rağmen bu coğrafi konumundan faydalanmamaktadır Hakkâri. Dış ticaret ve lojistik merkezi olma potansiyeli olan Hakkâri ilinde bugün resmiyette 3 sınır kapısı bulunmaktadır. Birincisi, Esendere Sınır Kapısı 1964 yılında açılmıştır. Üzümlü Sınır Kapısı 2015 yılında açıldı. 2011 yılında ise Derecik Umurlu Sınır Kapısı'nın Bakanlar Kurulu kararıyla açılmasına karar verilmiş; 2013 yılında dönemin Başbakanı tarafından açılışı yapıldı kapının ancak 2013 yılından bu yana yetkililer tarafından defalarca açılmasına rağmen hâlen faaliyete geçmemiştir.

Sayın milletvekilleri, Hakkâri'nin 70'li, 80'li yıllarının anlatıldığı Vizontele filmini çoğunuz izlemişsinizdir. Vizontele filminde Hakkâri'ye bir kütüphane müdürü atanır ama ortada kütüphane yoktur. Derecik Umurlu Sınır Kapısı'nın da durumu aynen böyledir, muhtemelen görevlileri de vardır, gümrük muhafaza memurları da vardır ama ortada bir kapı, hatta bir baraka, bir yol bile yoktur; gelinen kırk yılda değişen bir şey yok. Seçim yaklaşıyor, muhtemelen yine şaşaalı bir törenle "Derecik Umurlu Sınır Kapısı milletimize hayırlı olsun." diyecektir iktidar ama yine bu kapı açılmayacaktır. Hakkârililer açıkça siyasal tercihlerinden dolayı cezalandırılıyor; eğer bunun başka bir anlamı varsa iktidar çıksın, bize söylesin. Sınır kapılarında yaşanan bu ciddiyetsizliğin başka bir anlamı olamaz.

Her anlamda bir ambargoyla karşı karşıyayız. Bakın, Derecik ilçemizde bulunan Umurlu Sınır Kapısı'nın kapalı olmasından dolayı, yurttaşlarımız yarım saatte katedecekleri yolu on dört on beş saatte ancak gidebiliyorlar. Bu kapı kapalı olduğu için Üzümlü Sınır Kapısı'na gelenler saatlerce ama saatlerce bekletiliyorlar, kilometrelerce araç ve insan kuyruğu oluşuyor. Bunun benzer bir örneğini Kapıkule Sınır Kapısı'nda da görmüştük ama ilgili Bakan, komşu ülkeyle diyaloğa girerek çözüm bulmuştu. Söz konusu Hakkâri olunca Bakanın nerede olduğunu bilmiyoruz.

Sayın milletvekilleri, 2021 yılı TÜİK verilerine göre ortalama yıllık eş değer hane halkı kullanılabilir fert gelirinin en düşük, işsizlik oranının en yüksek olduğu bölgeler arasında Hakkâri yer almaktadır. Hakkâri'de en önemli geçim kaynaklarından biri sınır ticaretidir. Geçen hafta sivil toplum örgütü temsilcileri Meclisteydi, buraya gelip bütün gruplarla görüştüler, iktidar grubuyla da muhtemelen görüşmüşlerdir. Bu sorunun bir an önce çözülmesi son derece önemlidir. Söz konusu kapıların Hakkâri iline sağlayacağı sosyal ve ekonomik katma değerler göz önünde bulundurulduğunda, kentin ekonomisini hareketlendireceği, aynı zamanda istihdamı artıracağı bir gerçektir ancak Hakkâri ili sınır kapılarında yaşanan teknik yetersizlikler, altyapı eksiklikleri ve bürokratik engellemeler bu avantajlı durumun değerlendirilmesini imkânsız kılmaktadır.

(Mikrofon otomatik cihaz tarafından kapatıldı)

BAŞKAN - Tamamlayın sözlerinizi Sayın Dede.

SAİT DEDE (Devamla) - Tamamlıyorum.

Sınır kapılarında bekleme süreleri makul olabilecek sürelerin çok ötesinde yurttaşlara eziyet derecesine varmış durumdadır.

Bir başka sorun da bürokratik işlemlerden arındırılmış, ihracat ve ithalat işlemlerine göre kaideleri basitleştirilmiş, uygulaması ve yapılması kolay bir ticaret dalı olması gereken sınır ticaretinde yaşanmaktadır. Sınır illerinde yaşayan yurttaşların ihtiyaç duydukları ürünlerin bir kısmını komşu ülkeden tedarik etmesine imkân tanıyan sınır ticareti Hakkâri ilinde tamamen Valiliğin ve güvenlik kuvvetlerinin keyfiyetine bırakılmıştır. Muafiyet kapsamında olduğu hâlde yurttaşların getirdikleri mallara çoğu zaman ya gümrük muhafaza el koymakta ya da gümrükten geçtikten sonra yol kontrollerinde güvenlik kuvvetleri tarafından kaçak işlemi yapılmaktadır. Bu konuda Kaçakçılıkla Mücadele Kanunu'na muhalefetten açılmış sayısız dava bulunmaktadır. Hani suç ve cezaların kanuniliği ilkesi?

(Mikrofon otomatik cihaz tarafından kapatıldı)

BAŞKAN - Teşekkür ediyorum Sayın Sait Dede.

SAİT DEDE (Devamla) - Esendere Sınır Kapısı'nda gümrük muhafazadan geçen mal nasıl olur da üç beş kilometre sonra kaçak duruma düşer?

Genel Kurulu saygıyla selamlıyorum. (HDP sıralarından alkışlar)