ELİF ESEN (İstanbul) - Teşekkür ediyorum Başkanım.

Kıymetli vekillerim, ben de hayırlı olmasını diliyorum bu Komisyonun ve çok önemsiyorum. Hem Meclise girdiğim zamandan itibaren -takip eden vekiller bilir- bu konu takip ettiğim ve çalıştığım bir konu hem de öncesinde bir geriye bakıldığında da çalışmalarım mevcut. İnşallah, ümit ediyorum ki topluma dokunacak, engelli bireylere dokunacak olumlu çıktılar elde edebilelim. Ben de burada sizin hem deneyimlerinizi hem de Başkanlık kurulundaki kıymetli vekillerin deneyimlerini ve bilgilerini kıymetli buluyorum.

Şöyle: Konu gerçekten çok önemli. Mutlaka bugüne kadar yapılmış artı değerler var fakat toplum yerinde durmuyor, toplum güncel sorun ve ihtiyaçlarla sürekli değişip dönüşüyor ve güncel sorun ve ihtiyaçlar ortaya çıkıyor. Bu kapsamda da bizim bu Komisyonumuzdan sonuç odaklı çıktılarla bu bahsettiğim verileri, doneleri ve politikaları geliştiriyor olabilmemiz gerekir. Bunun için de sistemli bir çalışmanın çok önemli olduğunu düşünüyorum.

Çalışma takvimimize yönelik önerilerim olacak. Az önce Aylin Vekilimiz bahsetti sayılardan, çok da nitelikli bir şekilde bahsetti, ben çok girmek istemiyorum ama yaklaşık 10 milyon engelli nüfusun çevrelerindeki etkilenen aile bireyleriyle birlikte 30 milyon gibi yüksek bir sayıda olması toplumsal boyutunu ve multidisipliner bir anlayışla bu konuya bakılması gerektiğini bize gösteriyor. Sadece bir engelli sorunundan bahsetmiyorum -yine bahsedildi- eğitim, istihdam, erişilebilirlik gibi çok farklı konular var. Bunların başında engelli bireylerin eğitime erişimleri, yine, engelli bireylerin kamuda istihdam edilmeleri, eğitimde yaşadıkları eşitsizlikler -engelli bireylerin sadece yüzde 2,4'ünün üniversite mezunu olduğunu biliyoruz ve kadın engellilerde okuma yazma bilmeyenlerin oranının üç kadından 1'i olduğunu biliyoruz- bakım ve destek hizmetleri yine bu noktada çok büyük önem arz ediyor. Bu erişilebilirlik politikalarıyla bizim sonuç odaklı bir Komisyon yürütmemizin çok kıymetli olacağını düşünüyorum.

Şimdi çalışma takvimine ilişkin temel önerilerime gelecek olursak görev dağılımı doğrultusunda kapsayıcılık ve bu multidisipliner anlayışla bir planlamanın yapılmasını ve bu planlama doğrultusunda da doğrudan katılımın sağlanmasının, katılım noktasında da farklı engel gruplarına mensup bireylerin ve ailelerinin Komisyonda doğrudan bilgi aktarabileceği toplantılar düzenlenmesinin önemli olduğunu düşünüyorum. Belki bizi en zorlayacak kısım -az önce de yine bahsedildi- "engellilik" diye çok geniş bir başlığa sahip olması bu Komisyonun, bu da biraz planlamayı stratejik hâle getiriyor. Yine, toplantıların erişilebilir ortamlarda gerçekleşmesi; bazı engelli gruplarının meclise erişimi oldukça güç, on-line toplantılar belki düzenlenebilir bazı gruplar için. Yine, işaret dili tercümesinin olması ve yine diğer destekleyici hizmetlerin de dikkate alınması gerekir. İlgili sivil toplum ve meslek örgütlerinin dinlenmesi burada çok önemli. Engelli hakları alanında daha önce faaliyet göstermiş, deneyim sahibi ve güncel sorun ve ihtiyaçlara vâkıf dernek, federasyon ve platform temsilcilerinin dinlenmesi, yine baroların engelli hakları komisyonları ve akademik uzmanların mutlaka Komisyona davet edilmesi gerektiğini düşünüyorum.

Benim daha önce de hem farklı alanlarda açılan geçici komisyonlar diyeyim hem de ana komisyonlarda görevlerim var ve şunu daha önce de önerdim: Biz konu neyse o konunun muhataplarının güncel sorun ve ihtiyaçlarını onlar kadar bilemeyebiliriz. Onlardan eksiklere dair tamamlayıcı önerilerini almanın -politika önerisi olabilir, genelgelerde, kanunlarda değişiklik olabilir- ve nihai rapor öncesinde bunları somut çıktılar olarak değerlendirmenin de Komisyonun asli işlerinden biri olması gerektiğini düşünüyorum yani bu Komisyon tabiri caizse havanda su dövmemeli, olumlu çıktıları olmalı bu Komisyonun. İlgili sendikalar ve meslek odaları mutlaka dinlenilmeli. Kurum ismi önerilerim var, onları geçiyorum çünkü yazılı olarak iletebilirim. Daha önce bağlantıda olduğumuz ya da Sayın Bakanımızın da belirttiği gibi bizlere şu anda da ulaşan pek çok kişi var. Kamu kurumlarının görüşlerinin alınması, başta Aile ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı, Millî Eğitim Bakanlığı, Sağlık Bakanlığı, Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı ve İŞKUR ilgili ve doğrudan bağlantılı kurumlar. Bu kapsamda güncel veri ve istatistiklerin olması çok önemli. Biz güncel durumu bilmezsek, elimizde doğru veriler olmazsa doğru çözümler de geliştiremeyiz ama bugün şöyle bir avantajımız var: Dijitalleşme bize bunu mümkün kılıyor. Bakanlıklar arası senkronize, eşgüdümlü bir veri sisteminin açılmış olması bizim ihtiyaçlara yönelik daha efektif çözümler üretebilmemizi ve Bakanlıklar arası o multidisipliner, senkronize çalışmayı da mümkün kılabilir çünkü bize, cinsiyet, yaş grubu, bölgesel dağılım ve engel türü gibi kırılımların elimizde net olması ancak ışık tutabilir.

Mevzuat ve uygulama raporları yine çok önemli. Bütçe verileri ve performans göstergeleri önemli çünkü son beş yıla ait ilgili hizmet kalemlerinin bütçe büyüklüğü, bunların kullanım oranları ve tahsis edilen kaynakların hizmete dönüşme verileri tablo ve grafiklerle bizimle paylaşılırsa kaynakların ne kadar efektif kullanıldığını bilebiliriz.

Bu kurumlardan gelecek olan hedeflenen ve gerçekleşen performans göstergeleri de yine mukayese olarak elimizde olmalı diye düşünüyorum. İzleme ve denetim bulguları yine çok kıymetli. Yani biz şu politikayı yaptık, şu kanunu çıkardık ama sonuç ne, bir fayda hasıl olabilmiş mi ya da hedeflenen fayda hasıl olabilmiş mi, bunu bizim bilmemiz lazım.

Yine, politika ve eylem planlarının da gözden geçirilmesi gerekiyor. Yerinde inceleme ve saha çalışmaları zaten yapılagelen uygulamalar. Rehabilitasyon merkezleri, özel eğitim kurumları, engelli istihdamı sağlayan iş yerleri, belediyelerin engelli koordinasyon birimleri yerinde ziyaret edilerek mevcut durum tespit edilebilir; yine, afet ve acil durum bölgelerinde bu da çok önemli. Biz ağır bir deprem geçirdik ve engelli bireylerin o dönem ne kadar engelli olduğunu gördük o bölgede. Engelli bireylerin karşılaştığı özel ihtiyaçlar yine bu saha ziyaretlerinde takip edilmeli.

Bir diğer husus da uluslararası iyi uygulama örneklerini incelememiz. Avrupa Birliği ülkeleri başta olmak üzere, Birleşmiş Milletler Engelli Hakları Sözleşmesi uygulamalarına dair iyi örneklerin de izlenmesi kıymet katacaktır.

Engelsiz teknoloji geliştiren AR-GE merkezleri, teknoloji firmaları ve yine girişimcilerin çalışmaları Komisyona sunulmalıdır. Çok iyi örnekler var; Down Kafe ve benzeri sosyal girişimler, yine bazı projeler -il il var elimde, arzu ederseniz, daha sonra yazılı olarak da iletebilirim- Ankara, İzmir, İstanbul ve Eskişehir'de iyi örnek uygulamaları var "Erişilebilir Her Şey" diye. Görme engelliler ve işitme engelliler için farklı uygulamalar var.

Burada medya temsili ve farkındalık çalışmaları da çok çok önemli. Engelli bireylerin toplumsal algısı ve medyadaki temsiline ilişkin RTÜK, Basın Konseyi ve ilgili paydaşlarla ortak oturumlar planlanabilir.

Mevzuat taraması ve bütçe analizleri yapılması yine önemli.

Bu çalışmaları destekleyecek ek yöntem ve kaynaklarsa, bağımsız uzman görüşleri, akademisyenlerin görüşleri, uluslararası deneyimler, Birleşmiş Milletler Engelli Hakları Komitesi, Avrupa Birliği temsilcilikleri, UNICEF, UNDP, yerel yönetim deneyimleri, özel sektör ve işveren örgütleri, Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği, Türkiye İşveren Sendikaları Konfederasyonu gibi.

Yine nihai raporda da hak temelli bir yaklaşımın güçlendirilmesi, erişilebilirlik standartlarının denetimi, eğitimde eşit fırsatların sunulması, istihdamda kota ve teşvikin belirtilene uyumlu bir şekilde desteklenmesi ve o kotaların doldurulması, bağımsız yaşam hakkı, afet ve acil durumlarda koruma, dijital erişilebilirlik, güncel veri tabanının gerçekçi bir şekilde oluşturulması -tek ifadeyle; birbirinden ayrı, bağımsız ifadelerle değil- yine bağımsız izleme mekanizması ve son olarak da bağlayıcı yol haritası önerilerim arasında yer alıyor.

Ayrıntıları var bu şıkların, dediğim gibi yazılı da iletebilirim.