AK PARTİ GRUBU ADINA MİHRİMAH BELMA SATIR (İstanbul) - Sayın Başkan, değerli milletvekilleri; görüşülmekte olan 2021 ve 2022 Yılı Kamu Denetçiliği Kurumu Raporları Hakkında Karma Komisyon Raporları üzerinde grubum adına söz almış bulunuyorum. Gazi Meclisi saygıyla selamlıyorum.

Değerli milletvekilleri, 26'ncı ve 27'nci Yasama Dönemlerinde Dilekçe Komisyonu Başkanlığı görevini yürütmüş olmam ve dönem sonu olması hasebiyle Komisyon faaliyetleri hakkında Genel Kurulu bilgilendirmek için Komisyon adına söz almış bulunmaktayım. Öncelikle, 6 Şubattaki deprem ve 14 Marttaki sel felaketlerinden duyduğum büyük üzüntüyü huzurlarınızda milletimle paylaşıyorum. Deprem ve sel bölgelerinde canla başla çalışan herkese şükranlarımı sunuyorum.

Değerli milletvekilleri, Anayasa'mıza göre idarenin işleyişiyle ilgili şikâyetleri incelemekle görevli Kamu Denetçiliği Kurumu 14/6/2012 tarihinde kabul edilmiş bulunan 6328 sayılı Kamu Denetçiliği Kurumu Kanunu'yla kurulmuş olup kamu hizmetlerinin işleyişinde vatandaşın memnuniyetinin arttırılmasına hizmet etmektedir. 6328 sayılı Kanun'da tanımlanmış bulunan Dilekçe Komisyonu ve İnsan Haklarını İnceleme Komisyonu Üyelerinden Oluşan Karma Komisyon Başdenetçi adayları ve denetçilerin seçilmesiyle Kamu Denetçiliği Kurumunun yıllık raporlarını görüşmekle görevlidir. Karma Komisyonun Başkanlık Divanı, Dilekçe Komisyonu Başkanlık Divanı üyelerinden oluşmakta olup sekretarya işleri Dilekçe Komisyonumuz tarafından yürütülmektedir.

Değerli milletvekilleri, 26'ncı Yasama Döneminde Karma Komisyonunun 1/11/2016 tarihinde yaptığı seçimle belirlediği adaylardan Şeref Malkoç, Türkiye Büyük Millet Meclisi Genel Kurulunun 15/11/2016 tarihli birleşiminde yapılan seçim sonucu Kamu Başdenetçiliğine seçilmiştir. Ayrıca Karma Komisyon görevi sona eren kamu denetçilerinin yerine 2/11/2016 tarihinde Yahya Akman, Arif Dülger, Mustafa Özyar, Celile Özlem Tunçak ve Hüseyin Yörük'ü kamu denetçisi olarak seçmiştir. Kamu denetçilerinden Mustafa Özyar'ın 14/11/2017 tarihinde kamu denetçiliğinden istifa etmesi üzerine Karma Komisyon 17/1/2018 tarihli toplantısında Sadettin Kalkan'ı kamu denetçisi olarak seçmiştir.

27'nci Yasama Döneminde Karma Komisyonun 3/11/2020 tarihli yaptığı seçimle belirlediği adaylardan yine Sayın Şeref Malkoç, Türkiye Büyük Millet Meclisi Genel Kurulunun 11/11/2020 tarihli birleşiminde yapılan seçim sonucu Kamu Başdenetçiliğine seçilmiştir. Ayrıca görevi sona eren kamu denetçilerinin yerine 11/11/2020 tarihinde yapılan seçimde Yahya Akman, Fatma Benli Yalçın, Celile Özlem Tunçak ve Arif Dülger kamu denetçisi olarak seçilmişlerdir. Kamu Denetçisi Sadettin Kalkan'ın görev süresinin 22/1/2022 tarihinde dolması üzerine Karma Komisyonun 15/12/2021 tarihli toplantısında yapılan seçimde Komisyona 3 denetçi adayı arasından Saadettin Kalkan yeniden kamu denetçisi olarak seçilmiştir.

Değerli milletvekilleri, Kamu Denetçiliği Kurumu, idarenin eylem ve işlemleriyle tutum ve davranışlarına ilişkin şikâyetler hakkında yürüttüğü çalışmalar ve önerileri içeren raporları 2013 yılından itibaren her yıl düzenli bir şekilde ve zamanında Komisyonumuza sunmuş bulunmaktadır. Yıllar itibarına bakıldığında başvuru sayısındaki artışla bağlantılı olarak alınan karar sayısında da artış gözlemlenmekle birlikte memnuniyet verici kısmı tavsiye kararlarına uyma oranlarındaki artıştır. Zira yüzde 20'yle başlayan uyum oranı 4 kat artarak yüzde 80 seviyelerine ulaşmış bulunmaktadır, bu başarıya ulaşmasında Karma Komisyon çalışmalarının katkısı da bulunmaktadır. Zira başlangıçtan günümüze kadar yıllık raporların incelenmesi sırasında Kurum tavsiye kararlarına olumsuz yaklaşan idareler Komisyona davet edilerek yaklaşımlarının sebepleri irdelenmiştir. Uyum oranının yüzde 70 üzerine çıkmasının ardından iyi uygulama örneği olarak görülen, olumlu yaklaşan idareler tebrik edilerek ödüllendirilmeye başlanmış ve son olarak tavsiye kararlarına uyum gösteren idarelerin hiyerarşik amiri durumundaki Bakan Yardımcılarımız takdire şayan görülmüştür.

Değerli milletvekilleri, Kamu Denetçiliği Kurumunun 2013, 2014, 2015 Yıllık Raporları, 2016 Yıllık Raporu'yla birleştirilerek Türkiye Büyük Millet Meclisi Genel Kuruluna sunulmuş ve 11/1/2018 tarihinde ilk defa Kamu Denetçiliği Kurumu raporları kanunun öngördüğü üzere Genel Kurulda görüşülmüştür. Karma Komisyon 2014 yılından itibaren Kurum tavsiye kararlarına olumsuz yaklaşan idarelerin kararları uygulanabilir görmeme gerekçelerini değerlendirmektedir. Bu kapsamda, tavsiye kararlarına uyma oranları dikkate alınarak Kurum tavsiye kararlarına olumlu yaklaşmayan 27 kurum 26'ncı Yasama Döneminde, 21 kurum ise bu dönem dinlenmiştir. Yine bu dönemde "marifet iltifata tabidir" anlayışı çerçevesinde ilk defa tavsiye kararlarına olumlu yaklaşan kurumlar iyi uygulama örneği olarak Komisyona çağrılmaya başlanmıştır. Bu nitelikteki kurumlar ilk defa 2019 Yıllık Raporu görüşmeleri esnasında toplantılara davet edilmiş, 2020 Yıllık Raporu görüşmelerinde ise ilk defa plaketle ödüllendirilmiştir. Bu kapsamda, 2019 Yıllık Raporu görüşmelerinde 7, 2020'de 4, 2021'de 3 olmak üzere tavsiye kararlarına olumlu yaklaşan 14 kurum, rapor toplantılarına çağrılmış bulunmaktadır. 2019 Yıllık Raporu incelemesinde Alt Komisyon Başkanı olarak uygulamayı başlatan Bolu Milletvekilimiz Sayın Fehmi Küpçü'ye huzurlarınızda özellikle teşekkür etmek isterim.

Değerli milletvekilleri, ülkemizde yaşayan herkesin idarenin işleyişine ilişkin şikâyeti, iyi yönetişim ilkeleri çerçevesinde kamu hizmetlerinin geliştirilmesine hizmet etmektedir. Bu anlayış içerisinde hukuka ve hakkaniyete uygunluğun tesisi için gayret eden ve yanlıştan dönme erdemini gösteren idarelerin yanı sıra hiyerarşik amirleri konumundaki bakan yardımcıları ya da bakanlarımızı takdir etmenin vatandaş memnuniyetine katkı sağlayacağı kanaatindeyiz. Bu anlayış çerçevesinde ilk defa 2021 Yıllık Raporu görüşmeleri sırasında 3 bakan yardımcımıza Karma Komisyon olarak plaket takdim edilmiştir. Geçen seneki çalışmaları nedeniyle Kayseri Milletvekilimiz Sayın İsmail Tamer'e huzurlarınızda özellikle teşekkür ediyorum.

Karma Komisyon raporlarımız 2014 yılından itibaren her yıl düzenli olarak Genel Kurula sunulmuş olmakla birlikte, ilk defa 11/1/2018 tarihinde Genel Kurulda görüşülmüştür. Bu konuda bir uzlaşı zemininde buluşan tüm siyasi parti gruplarımıza destekleri ve iyi yönetişime katkıları için teşekkür ediyorum. Komisyon toplantıları sırasında Kamu Başdanetçisi Sayın Şeref Malkoç ve kamu denetçileri başta olmak üzere Karma Komisyon üyelerimizle ilgili idareler raporumuzun oluşturulmasında temel dinamik olmuşlardır. Kamu Başdenetçisi Sayın Şeref Malkoç nezdinde Kamu Denetçiliği Kurumunun tüm çalışanlarına ve Karma Komisyon üyelerimize özellikle teşekkür ediyorum.

Değerli milletvekilleri, Karma Komisyonun yanı sıra Dilekçe Komisyonu Başkanı olmam sebebiyle Dilekçe Komisyonumuzun faaliyetleri hakkında da Genel Kurulu bilgilendirmek isterim. Bireylerin talep ve şikâyetlerini kamu kurumları ve Parlamentoya iletmesine imkân veren dilekçe hakkı, pozitif hukukumuzda ilk defa 1876 tarihli Kanun-ı Esasi'de yer almış, sonrasında 1924, 1961 ve 1982 Anayasalarında da yerini korumuştur. Dilekçe hakkının Türkiye Büyük Millet Meclisindeki muhataplarından biri olan Dilekçe Komisyonu incelediği dilekçeler hakkında aldığı kararları milletvekillerine dağıtır ve gereği için ilgili Cumhurbaşkanı yardımcıları ile bakanlara gönderir. Cumhurbaşkanlığı hükûmet sistemine geçilmesi nedeniyle yapılan İç Tüzük değişikliği sayesinde Dilekçe Komisyonu parlamenter denetimde daha önemli bir role kavuşmuş bulunmaktadır.

Değerli milletvekilleri, Komisyonumuzun asıl görevi anayasal dilekçe hakkının kullanılması kapsamında vatandaşlarımız ve karşılıklılık esası çerçevesinde Türkiye'de yerleşik yabancılar tarafından Türkiye Büyük Millet Meclisine gönderilen dilek ve şikâyetleri incelemektir. 26'ncı Yasama Döneminde gelen toplam başvuru sayısı 16.028 iken bugün itibarıyla gelen başvuru sayısı 27.602'dir. Ortalama günlük dilekçe sayısı 16'dır. Komisyonumuzda başta e-dilekçe sistemi olmak üzere posta, elden, faks ya da milletvekillerimizle kurumlar üzerinden dilekçeler gelmektedir. Özellikle e-dilekçe sisteminde başvuruların başka dilekçelere katılma imkânı bulunmakta olup yoğun bir şekilde bu sistem kullanılmaktadır. Dilekçe sahiplerinin cinsiyetlerine bakıldığında erkeklerin önde geldiğini görmekteyiz. Başvurular ikamet adreslerine göre incelendiğinde en fazla başvurunun 3 büyük ilimiz olan İstanbul, Ankara ve İzmir'den geldiği görülmektedir. Dilekçelerin konularıysa ülke gündemiyle paralellik arz etmektedir.

Değerli milletvekilleri, öncelikle Başkanlık Divanı olarak Komisyona gelen dilekçeleri inceleyerek 3071 sayılı Dilekçe Hakkının Kullanılmasına Dair Kanun ve Türkiye Büyük Millet Meclisi İçtüzüğü çerçevesinde görüşülemeyecek dilekçeleri karara bağlamaktayız. Genel itibarıyla gelen dilekçelerin neredeyse tamamı sonuçlandırılmaktadır. İlki 9 Ağustos 2018 tarihinde, sonuncusuysa 4 Mart 2023 tarihinde olmak üzere 85 Başkanlık Divanı toplantısı yapılmış, 25.581 dilekçe hakkında 13.577 Başkanlık Divanı kararı alınmış ve 85 cetvel yayınlanmıştır, ayrıca 1.741 dilekçe hıfzedilmiştir. Dilekçelerin incelenmesinde teknoloji yoğun çalışmalar sayesinde aynı mahiyetteki dilekçelerin birleştirilerek karara bağlanması kolaylaşmış ve bu sebeple karar başına düşen dilekçe sayısı 2 katına çıkmıştır. Ayrıca, ihtiyaç duyulan dilekçelerin daha kısa sürede edinilebilmesi için Başkanlık Divanının toplanma sıklığı da neredeyse yarı yarıya düşmüş bulunmaktadır.

Değerli milletvekilleri, Başkanlık Divanı kararları Türkiye Büyük Millet Meclisi üyelerinin bilgisine sunulmuş ve dağıtım tarihinden itibaren on beş gün içinde itiraz olunmayan kararlar kesinleştiği için durum dilekçe sahiplerine yazılı olarak bildirilmiştir. Komisyonumuza gelen başvurular üzerinde yürütülen çalışmalarda özellikle kanun değişikliği gerektiğinin anlaşılması hâlinde ilgili kurum ve kuruluşlardan meri mevzuat ve yıllara sâri istatistiki bilgiler istenmekte olup böylelikle bir taraftan kanun değişikliği gerektirdiği için dilekçenin görüşülemeyeceğine karar verilirken diğer yandan milletvekillerine kanun teklifi hazırlayabilmesi için bilgi desteği sağlanmaktadır. Böylesi bilgi yönünden zenginleştirilmiş Başkanlık Divanı kararlarımız yazılı ve görsel basının da yoğun ilgisini çekmektedir. 26'ncı Dönemde olduğu gibi, 27'nci Dönemde de gerek alınan nitelikli Başkanlık Divanı kararlarımız gerekse alt komisyon çalışmaları vesilesiyle Dilekçe Komisyonunun medyada görünürlüğü artmış ve böylelikle toplumsal farkındalık her geçen gün daha da artmaktadır.

Değerli milletvekilleri, 17/10/2012 tarihinde hizmete alınmış bulunan e-dilekçe sisteminde geçen yılın ağustos ayında yapılan teknolojik yeniliklerle birlikte vatandaşlarımızın teveccühü artmış ve kullanıcı sayısında yüzde 30'lara varan bir artış gözlemlenmiştir. Böylelikle, vatandaşların anayasal hakkı olan dilekçe hakkını daha kolay bir şekilde kullanabilmeleri ve başvurulara yönelik işlemlerin daha hızlı ve sorunsuz bir şekilde yürütülebilmesi sağlanmıştır. Bu hususta taleplerimizi olumlu değerlendiren ve desteğini esirgemeyen Meclis Başkanımız Sayın Profesör Doktor Mustafa Şentop Bey'e huzurlarınızda teşekkür etmek isterim.

Değerli milletvekilleri, Komisyonumuza gelen dilek ve şikâyetlerden toplumun çoğunluğunu ilgilendiren, ayrıntılı araştırma ve incelemeye ihtiyaç duyulanlar Başkanlık Divanımızca Genel Kurula sunulmaktadır. Komisyon Genel Kuruluna sunulan dilekçelerin konuları üzerinde ayrıntılı görüşme ve değerlendirme yapılmasına ihtiyaç duyulduğunda gerekli işlemlerin tüm üyeler eliyle yapılmasındaki zorluk dikkate alınarak genellikle alt komisyonlar kurulmaktadır.

26'ncı Yasama Döneminde, kamuda çalışan engelli ya da engelli yakını bulunan işçiler için memurlara tanınan bazı hakların verilmesi hakkında, araç muayene istasyonlarında muayene ücreti ödeme şekli, nadir hastalıklar nedeniyle özürlü sağlık raporunda engellilik oranı değerlendirmesinde yaşanan mağduriyetler, gıda bankacılığı uygulaması, FOREX uygulaması, evlilik ve izdivaç programlarının aile kurumuna olumsuz etkileri, şehir merkezlerindeki işlek caddelerin trafik sorunları, mesleki eğitim kapsamında staj gören öğrencilere ücret ödenmesi sorunlarıyla ilgili alt komisyon marifetleriyle çalışmalar yürütülmüştür. 27'nci Dönemde ise, obeziteyle mücadele yöntemleri ve cerrahi uygulamalardaki malpraktis iddiaları, devre mülk ve devre tatil sektöründe yaşanan mağduriyetler, ön ödemeli gayrimenkul satışlarında yaşanan sorunlar, sosyal kooperatifçilik kapsamında israfın önlenmesine yönelik uygulamalar Komisyonumuzda ayrıntılı bir şekilde ele alınmış, ilgili bakanlık, kurum ve kuruluşlardan bilgiler alınmış ve ihtiyaç hâlinde yerinde incelemeler yapılarak yoğun bir tempoyla çalışılmıştır.

Değerli milletvekilleri, Dilekçe Komisyonu olarak yerinde incelemeler de yapmaktayız, bunlar bazen Başkanlık Divanı nezdinde ön inceleme amacıyla, bazen alt komisyonlarımızca, bazen de Komisyon olarak yapılmaktadır. 26'ncı ve 27'nci Dönemde 19 ilimizde yerinde inceleme yapılmıştır. Çorum, İstanbul, Adana, Gaziantep, Eskişehir, Hatay, Malatya, Ankara illerinde 26'ncı Dönemde ziyaretlerde bulunulmuştur. 27'nci Dönemde ise Konya, Karaman, Mersin, Tekirdağ, Kırklareli, Kilis, Diyarbakır, İzmir, Çanakkale, Ordu ve Mardin illerinde yerinde incelemelerde bulunulmuştur.

Avrupa ülkelerinde yaşayan Türklerin dilekçe hakkı konusunda farkındalığının artırılması ve bu ülkelerin parlamentolarındaki dilekçe komisyonlarıyla deneyim paylaşımı amacıyla yerinde inceleme yapılmasına karar almıştık. Bu kapsamda dilekçe komisyonları arasındaki iletişimin güçlendirilmesi ve iş birliğinin artırılmasının insanlık için büyük önem taşıdığı inancıyla Köln, Düsseldorf, Essen, Berlin, Brüksel, Zagreb, Prag, Dublin ve Londra'da ilgili ülke parlamentolarındaki muhataplarımızla ikili görüşmelerin yanı sıra yurt dışında yaşayan Türklerle buluşmalar gerçekleştirilmiştir.

Değerli milletvekilleri, parlamenter diplomasi kapsamında ayrıca 13-17 Kasım 2019 tarihlerinde Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti Meclisi Dilekçe ve Ombudsman Komitesi üyeleri ile çalışanlarından oluşan bir heyet Komisyonumuzun konuğu olarak ülkemize gelmiş, Komisyonumuzun yanı sıra ilgili kurum, kuruluşlar nezdinde ziyaretlerde bulunmuştu. Türkiye Büyük Millet Meclisi Dilekçe Komisyonu olarak 31 Mayıs ve 1 Haziran 2019 tarihlerinde iadeiziyarette bulunduk.

Parlamentosunda dilekçe komisyonu bulunan 19 Avrupa ülkesinde yerinde inceleme yapılması planlanmış olmasına rağmen yasama döneminin sonuna gelmiş olmamız nedeniyle birtakım ziyaretleri maalesef yetiştiremedik. Bu ziyaretler vesilesiyle hazırlanan Komisyon tanıtım kitapçığı yabancı dillere çevrilerek hem yabancı vatandaşlarımızın hem de ilgili ülkelerdeki dilekçe komisyonunun yetkililerine takdim edilmiş bulunmaktadır.

Değerli milletvekilleri, parlamenter diplomasi açısından komisyonlar seviyesinde parlamentolar arası ilişkilerin geliştirilmesini çok önemli bulmaktayız. Zira, dilekçe hakkı insanların bireysel ve toplu olarak talep ve şikâyetlerini kamu kurumlarına iletmelerini güvence altına almakla birlikte demokratik yönetimlerin vazgeçilmez bir parçasıdır. Dilekçe komisyonları insanlar ve insanlığın sorunlarına çözüm arayanlar için parlamento çatısı altında önemli bir adres teşkil etmektedir. Küreselleşen dünyada coğrafi açıdan yaşam şekilleri değişse de sorunlar evrensel olarak aynı hâle gelmiştir. Dolayısıyla, komisyonlarda incelenen konular ve yürütülen çalışmalar sonucu elde edilen tecrübelerin paylaşılması insanlığın temel sorunlarına daha kolay, etkili ve verimli çözümler bulunmasına hizmet etmektedir.

Sayın milletvekilleri, vatandaşlarımız Avrupa'nın iş gücü ihtiyacına destek sağlamak amacıyla 1960'lı yıllarda gelmeye başladıkları ve sonrasında yaşamlarını devam ettirdikleri ülkelerin ekonomisi ve sosyal hayatı için vazgeçilmez bir parça hâline gelmişlerdir. Yaşadıkları ülkelerde güvence altına alınmış temel hak ve özgürlükleri ile sosyal hakların kullanılması konusunda Türkiye kökenliler sorunlarla karşılaşabilmektedir.

Vatandaşlarımızın yaşadığı ülkelerdeki dilekçe komisyonlarıyla yaptığımız ikili görüşmeler sırasında misafirperverlikle karşılandık ve gündeme gelen konularda ortak çözümlere gidilebileceği kanaati hasıl oldu. Dilekçe komisyonları nezdindeki görüşmeleri uluslararası ilişkiler bağlamında yumuşak güç uygulaması olarak değerlendirmekteyim. Bu nedenle, geçmişte olduğu gibi gelecekte de vatandaşlarımızın sorunlarına sahip çıkacak ve onların seslerinin yaşadıkları ülkelerdeki en üst makamda duyulması için gayret sarf edeceğiz.

Değerli milletvekilleri, yurt dışındaki komisyonlarla görüşmelerimiz sırasında 1876'dan günümüze kadar hak arama kültürüne Anayasa'da yer veren ülkemiz ile diğer ülkeleri karşılaştırma fırsatı bulduk. Vatandaşımızın başvuru yapabilmesi için kurulmuş bulunan Kamu Denetçiliği Kurumu, CİMER, Bilgi Edinme Değerlendirme Kurulu, Türkiye İnsan Hakları ve Eşitlik Kurumu, Kişisel Verileri Koruma Kurumu, Kamu Görevlileri Etik Kurulu gibi ihtisaslaşmış birçok kurumun AK PARTİ döneminde kurulmuş olmasından büyük kıvanç duydum. Bu çeşitlilik kamu hizmetlerindeki kalitenin denetimine hizmet vermektedir. Ayrıca, görmüş olduğum bir iyi uygulama örneğini de Genel Kurula takdim etmek isterim.

(Mikrofon otomatik cihaz tarafından kapatıldı)

MİHRİMAH BELMA SATIR (Devamla) - İkinci on dakikayı da kullanacağım.

BAŞKAN - Yirmi dakika oldu, değil mi?

MİHRİMAH BELMA SATIR (Devamla) - Efendim, on dakika oldu daha.

BAŞKAN - Yirmi dakika konuştunuz siz.

MİHRİMAH BELMA SATIR (Devamla) - Öyle mi? Bir iki dakika daha verirseniz...

BAŞKAN - Son bir dakika veriyorum.

MİHRİMAH BELMA SATIR (Devamla) - Peki.

Sayın milletvekilleri, yaptığımız işler o kadar çok ki bitiremedim.

Sayın Meclis Başkanımıza çalıştayımıza verdiği destekten dolayı teşekkür ediyorum.

Bir konuyu da özellikle söylemek isterim. Konuşmamda 26'ncı ve 27'nci Yasama Dönemindeki faaliyetler hakkında Genel Kurulu bilgilendirmiş bulunmaktayım çünkü 2 yasama dönemi boyunca yani 4 devre üst üste Başkanlık görevini ifa ederek 1920'den günümüze 40'tan fazla Komisyon Başkanı içerisinde Dilekçe Komisyonunda en uzun süre Başkanlık yapan kişi unvanına erişmiş bulunmaktayım. Bana bu görevi uygun gören Sayın Cumhurbaşkanımız Recep Tayyip Erdoğan'a, Adalet ve Kalkınma Partisi Grubuna ve Komisyon Başkanlığına seçen çok değerli Komisyon üyelerime teşekkür ediyorum. Ayrıca, Komisyonumuzda ilk günden beri aktif olarak çalışan uzman arkadaşlarımızdan Koordinatörümüz Sayın Akif Kocaoğlu'na, danışmanlarım Hasan Urhan ve Bilal Çelenli'ye huzurlarınızda teşekkür ediyorum.

14 Mayısta yapılacak seçimlerin ülkemize hayırlar getirmesini temenni ediyor, yüce heyetinizi saygıyla selamlıyorum.